«Бестөре» күйі немесе бес бұрау
Нұр-Сұлтан қаласы мемлекеттік академиялық филармониясына қарасты қазақ оркестрінің дирижері, Қазақстанның Мәдениет қайраткері, күйші, композитор Нұрлан Бекеновтің онлайн лекция-концерті қазақтың күй өнеріне арналды. Шараның бір ерекшелігі, онда күй аңыздары қамтылып, күйлер бес бұрауда – оң, теріс, шалыс, қалыс және тел бұрауларда тартылды.
баяндаманы өткен ғасырдың отызыншы жылдары ғалым Құдайберген Жұбанов жасады. Оның туған інісі Ахмет Жұбанов қазақ музыка өнерінің зерттелуіне сара жол салып берді. Құрманғазы оркестрін құрды, – дейді Н.Бекенов.
«Шыңырау» халық күйімен концертін бастаған өнерпаз бұл күйді күй өнерінің зерттелуіне өлшеусіз үлес қосқан шертпе күй шебері, композитор, ұстаз Уәли Бекенов жеткізгенін айта кетті. Әрі қарай Тәттімбеттің «Бестөре» күйінің аңызын әңгімелеп, осы күйді шертті.
– «Бестөренің» екі нұсқасы бар. Соның біріншісін Әбікен Хасенов, екіншісін Мағауия Хамзин жеткізді. Бұл күйдің шығу төркіні туралы кезінде Ахмет Жұбанов пен Уәли Бекенов, Ақселеу Сейдімбек жазды. Күй Көкшетау округінің аға сұлтаны Шыңғыс Уәлиханов, Қарқаралы округінің аға сұлтаны Құнанбай Өскенбайұлы, Ақмола округінің аға сұлтаны Ыбырай Жайықбаев, Атбасар округінің аға сұлтаны Ерден Сандыбайұлы және Баянауыл округін басқарған Мұса Шорманұлына арналған деп айтылады, – дейді өнерпаз.
Концертінде күй атасы – Құрманғазының күйлерін, Раздықтың «Аңшының зары», Асанқайғының «Желмая» күйлерін, «Қос келіншек» халық күйін, «Сағыныш», «Ақжарқын ақжелең», таяуда өмірден озған алғашқы ұстазы Жанғазы Жексенбаевтың рухына арнап «Қысқа ғұмыр» атты өзінің төл туындыларын әртүрлі бұрауда тартты.
– Осы күні ән-күйлеріміздің 80-90 пайызы оң бұрауда орындалып жүр. Қазақстандағы барлық оркестрлер мен ансамбльдер домбыраларын осы бұрауға келтіріледі. Ал теріс бұрауда оркестрде бірен-саран ғана күйлер орындалып, көбінесе жеке домбырада тартылады. Тел бұрау, шалыс бұрау, қалыс бұрау көне бұраулар болып есептеледі. Бұл бұраулар дамымай қалғандықтан, санаулы ғана күйлер қалған, – дейді бұраулар мәселесін көптен бері зерттеп жүрген Н.Бекенов.
Қазақта «қалақ домбыра», «тұмар домбыра», «қозықұйрық домбыра» деп аталатын, домбыраның басқа да түрлері кездеседі. Өнерпаз осы туралы да айтып, қолындағы домбыралар коллекциясын көрсетті.
kense@astana-filarmonia.kz
қ. Астана, 010000, Кенесары көшесі, 32
